BİR ANI BİR BELGE

©T. Sakman Arşivi. Samsun Lâdik Köy Enstitüsü Bandosu, şef Mazhar Sakman yanındaki küçük çocuk büyük abim merhum Ecz. Raci Hakkı Sakman'dır.

Son dönemlerde kaybettiğimiz değerlerden birisi de folklorcu Mazhar Sakman’dır. Çok çalkantılı bir hayat geçiren Mazhar Sakman, çok yönlü bir sanatçıdır. Konya’nın geleneksel 12 telli divan sazının son temsilcilerinden biri sayılmasının yanı sıra aynı zamanda tamburidir de... Ben burada Mazhar Sakman'ın az bilinen bir yönünü, bando muallimliğini anlatacağım.

Askerliğini Konya’da 5. Tümen Bandosu’nda yapan Mazhar Sakman; tezkere bıraktıktan sonra Ankara’da Mızıka Tatbikat Mektebi’ni bitirmiş ve bando astsubayı olarak yurdun birçok yerinde görev yapmıştır.

O günlerden kalan bir hatıra...

1944 yılının sonunda ordudan istifa eden sanatçı, Milli Eğitim’e müracaat ederek, Samsun Lâdik Köy Enstitüsü’ne müzik öğretmeni olarak atanır. Samsun Lâdik’te köy çocuklarından 40 kişilik armoni mızıkası kurar. Köy çocuklan o kadar başarılı olurlar ki; karşılarında Mazhar Sakman’ın deyimiyle, Samsun’da bulunan 15. Fırka Bandosu “hesap çıkaramaz.”

O dönemlerde tanıştığı Âşık Veysel’le olan anılarını zaman zaman kendisinden dinlemişimdir. 12 telliye dokunduğu zaman bir gün Âşık Veysel’in “saz çalmak da Konya uşağına ver be” dediğini yaşadığı şehir adına gururla söylerdi.

Bir dalda duramayan mizacı yüzünden Samsun Lâdik Köy Enstitüsü’ndeki müzik öğretmenliği görevinden de istifa eden Mazhar Sakman Konya’ya döner. O artık Konya oturak âlemlerinin değişmez simasıdır...

Belediye başkanlarımızdan, merhum Ahmet Hilmi Nalçacı döneminde belediye bandosu kurulur. O günün mahalli gazetelerinden öğrendiğimize göre, belediye bandosu şefliğine Mazhar Sakman adaydır, ancak bu gerçekleşmez.

Daha sonra Mazhar Sakman A. Hilmi Nalçacı’ya bir dilekçe verir. Dilekçede; Konya Belediye Bandosu’nda bulunması gereken vasıflan sıralar ve çok ilginçtir, halkı ziraatla geçinen bir şehirde nice bandocu yetiştiğini anlatır. Dilekçenin sonunda ise Mazhar Sakman, Samsun Lâdik Köy Enstitüsü’nde müzik öğretmeniyken dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile olan bir anısını anlatır:

 

Sayın Ahmet Hilmi Nalçacı - Belediye Başkanı KONYA.

Konya Belediyesi’nin müsmir [verimli] faaliyetleri cümlesinden olarak bir bando mızıka kurulmakta olduğunu memnuniyetle müşahede etmekteyim. Ancak bu teşekkülde görülen fuzuli masraf ve aksaklıkları bu şehrin yetiştirdiği eski bir bando muallimi olarak zatıalilerine arzı bir vazife telaki ettiğimden bildiriyorum şöyle ki:

1)    Bando mızıkalarda garp musikisinin bütün şuabatına [şubelerine] vakıf ve hatta alaturka makamatı dahi meşk etmiş mesleğin ehli bir muallim olup, bu muallim bandodaki bütün enstrümanları, enstrümanların pozisyonlarını bilmesi gerektiği gibi herhangi bir parçayı bandoya aranje eder.
 
2)    Bir bandoda öyle 4-5 vs. muallimler olmaz, olamaz. Bilfarz kornetlerin bir muallimi klarnetlerin bir muallimi olmaz, yukarda izah edildiği gibi bir muallim hepsini talim eder.
 
3)    Ayrıca fazla fahiş ücret ödeyerek muallim muavinine lüzum yoktur. Muallim, elemanların içinden en kabiliyetlisini kendine muavin tayin eder.
 
4)    Birinci bentte bahsettiğim gibi; muallimin alaturka musikiyi meşk etmesi, makamatı hakkıyla bilmesi şarttır. Zira herhangi bir konserde sırf marş, potpuri, roman, uvertür, vals ile iş yürüyemez zira ülkemiz şark ülkesi, şehrimiz tarihi Konya şehri Mevlâna diyarıdır. Burada alaturkadan da peşrevler, saz semaileri de dinlemek, hatta nihavent gibi alafrangaya yakın makamattan da parçalar icra edilmeli, çeyrek ses bulunmayan makamlar seçerek Mevlevi musikisinden örnekler verilmelidir. Şurasını da hemen kaydedeyim ki; bando muallimi halk musikisini (yani folklor) de bihakkın bilmeli bu Orta Anadolu’nun ünlü şehrinde mahalli türküleri derleyerek bandoya aranje etmelidir.
 
5)    Bu şehrin musiki ile İrtibatı çok eski bir tarihe dayanır. Din ile musikiyi mezcettirmeye [birbirine katmak, karıştırmak] azmeden ve onu sema ile süsleyen büyük mütefekkir bu şehirden yetişmiştir. Meşhur Şem’i Baba Konya Methiyesi’nde (Hor gezer ademleri amma veli irfan olur) dememiş midir? Eğer bizi alayiş, çalım ve gösteriş ile aldatmaya çalışıyorlarsa kendileri aldanırlar.
 
6)    Bu şehrin musiki severleri senelerce orduya bando muallimi yetiştiren ünlü Sanayi Mektebi mızıka muallimi Ali Baba’ları, İstiklal Marşı bestekârı M. Zeki Bey’leri, Bando Muallimi M. Sıtkıları, birçok marşların bestekârı meşhur Bahriyeli Hacı Recepleri, Darül Muallim’in musiki muallimi piyanist Necmi’leri, büğlücü Mehmet Efendi’leri vs. görmüş, kendilerinden feyz almış, sohbette bulunmuştur. Meşhur İzmir Marşı bestekârı Mızıka Feriki Mehmet Ali Paşa’nın Konya’da uzun müddet kaldığı ve dergâh musikisinden feyz aldığı söylenir.
 
7)    Daha dün, Sanayi Mektebi Mızıkası’ndan yetişen marangoz İsmail Hakkı Efendi hiç yoktan ve hiç yardım görmeden Halkevi mızıkasını yetiştirmiş, çok kuvvetli bir bandoyu gözlerimizin önüne sermiştir. Ben acizane, bizzat o zaman Mızıka Gedikli Başçavuşu idim. Onun icra ettirdiği uvertür ve potpurileri doğrusu bizim arkadaşlardan beceremeyenleri müşahede ettim. Aynen musikinin (M) sine vakıf olmayan Samsun Lâdik Öğretmen Okulu’nda 40 kişilik armoni mızıkasını kurdurduğum zaman Samsun 15. Fırkası karşımda hesap çıkaramamıştır. Merhum Hasan Ali Yücel’in bando ile istikbalimizde; sizin memleket neresi? Ben de Konya deyince “Şuna musikinin membaı deyiver gitsin” diye memnuniyetini izhar etmek istemiştir.
 
8)    Halen o kadar muallime nazaran 24 gamı bile layıkıyla icra edemeyen ve nahoş sedalarla kulakları tırmalayan bandonuz, maatteessüf çok atıl hareket ettiğini de belirtmek isterim.
 
9)    Hülasa: Bütün vaziyeti size samimane ve hilaf katmadan bu şehirli olmak hasebiyle arz ettim.  Beni muallim getirsinler veya başka bir maddi menfaat gözetmek hatırımdan geçmez. Tek muallim olur, beş muallim olmaz, iş de yürümez. Şehrin giden paralarına da yazıktır. Çok istirham ederim başka bir husus hatırınıza gelmesin. Sizi ikaz değil, bir hatırlatmak isterim. Selam ve hürmetler.
 
Tamburi ve saatçi Mazhar SAKMAN.”

©T. Sakman Arşivi. Samsun Lâdik Akpınar Köy Enstitüsü bandosu bir çalışma esnasındaŞef Mazhar Sakman ile...

Bu dilekçe, ziraatla uğraşan bir kentin Batı müziğine hiç de yabancı olmadığını ve şehrin hafızasında yer etmiş ünlü müzisyenlerin isimlerini zikretmesiyle de ayrı bir önem kazanmaktadır.

Dilekçeden anladığımız kadarıyla şehirde kurulan bandonun yetersizliğinden ve yapılan israflardan bahsederek nelerin eksik olduğu ve nelerin yapılması gerektiği hakkında da önemli açıklamalarda bulunuyor.

Dilekçe de karşımıza çıkan bir hakikat de köy enstitülerinin ne derece önemli hizmetler gördüğüdür. Hayatında batı enstrümanı görmemiş köy çocuklarından bando teşkil ederek askeri bandonun karşısına çıkmak kolay bir iş olmasa gerek. Merhum Sakman kurduğu bu bando ile çok gururlanırdı.

©Foto: T. Sakman Arşivi. Resmi bir karşılama töreninde...

Çocukluğumun hatıraları arasında yer eden bando ile ilgili sohbetlerde babam sonraları belediye bandosuna şef olarak atanan Asaf Bey ile Batı müziği üzerine konuşurlar, babam Asaf Bey’e “sen ne zaman bandocu oldun” diyerek takılırdı, sanırım Asaf Bey de eski bir bando astsubayıydı.

Dilekçede dikkat çeken bir başka önemli nokta ise şehir folklorundan bahsederek Konya türkülerinin aranje edilmesi gerekliliği üzerinedir. Dilekçede bahsedilen Halkevi bandosu bunu yapmış mıdır bilmiyoruz ama şehrin müzik hayatının bu kadar canlı olmasına da bugünkü anlayış çerçevesinde baktığımız zaman hayretler içinde kalmamak mümkün olamıyor.

©Foto: T. Sakman Arşivi. Muhtemelen bir bayram kutlamalarında...

O dönemlerde merhum Sakman’a bando şefliği teklif edildiğini ama bu teklifi o sanırım “özgürlüğüm elimden gider” kaygısıyla kabul etmemiştir; çünkü Konya oturaklarına olan düşkünlüğü bando çalışmalarını ister istemez olumsuz etkileyecektir. O dönemlerde özellikle köy oturaklarının günlerce sürdüğü gerçeği bunu düşündürmektedir. M. Sakman başına buyruk olması nedeniyle böyle bir teklifi geri çevirmiş olmalıdır ki Konya için bu çok büyük bir kayıp olmuştur. Bir şekilde razı edilebilseydi Konya türkülerini bando için aranje edilmiş şekliyle dinleme imkânına yıllar öncesi kavuşmuş olacaktık.

TAHİR SAKMAN

©T. Sakman. Mazhar Sakman ve Samsun Lâdik Köy Enstitüsü Bandosu bir resmi geçitte...