MAZHAR SAKMAN ŞİİRLERİ

 

Mazhar Sakman'ın el yazısıyla yazdığı cönk...

MAZHAR SAKMAN ŞİİRLERİ
 
Kuşkusuz Konya türküleri denildiği zaman akla gelen ilk kişilerden olan merhum Mazhar Sakman, yaşadığı döneme damgasını vurmuş biri olarak Konya türkü kültürünün önemli bir parçası olarak türkülerimizin geleceğine de ışık tutan bir sanatçımızdır. Hem alaylı hem mektepli olması ve bunun yanı sıra bando astsubayı olarak uzun yıllar görev yapması nedeniyle Batı müziğine de hakim olması, 12 tellinin yanı sıra fasıllarda tambur çalması onun çok yönlü birikimini de anlatır. Bu birikimini, Samsun Ladik Köy Enstitüsü’nde bando kurarak zirveye taşırken hiçbir zaman Konyalı kimliğini unutmamış, üzerinde bir nişan gibi taşımıştır.
 
Konya türkülerinin geleceğe taşınmasında bu birikimini türkülerimizi notaya alıp yayımlayarak da önemli hizmetleri olmuştur.
 
Mazhar Sakman gibi çok yönlü sanatçılarımız çoğu zaman hayatlarını kazanmak için farklı meslek dallarında çalışmışlar ve hiç kimseye muhtaç olmamışlardır. Merhum Sakman bunca sanat birikimine rağmen saat tamirciliği yaparak geçimini temin etmiştir. Özellikle antika saatlerin tamiriyle uğraşarak şehrimizdeki saatçilerin arasında haklı bir üne kavuşmuştur.

Cönkün ilk sayfası...

 
Babam Mazhar Sakman’ın bugüne kadar hiç anlatmadığım şairlik yönünden bahsetmeliyim. Babaannem Vesile Sakman’ın irticali şiirler söylediğini ve günümüze ulaşan dörtlüklerinden zaman zaman söz etmeme rağmen babam Mazhar Sakman’ın şiirlerinden yok denecek kadar söz ettiğimin üzüntüyle farkına vardım.

    

Cönkün fihristi...

Mazhar Sakman’ın şiirlerinde ilk gözünüze çarpan yoğun bir duyguyla gurbet teması öne çıkar. Bunu uzun yıllar Konya dışında olmasına bağlayabiliriz. Okul hayatından başlayarak önce başçavuş rütbesine kadar yükseldiği ordu hizmetindeyken görev yaptığı yerlerde sonra köy enstitüsünde öğretmenlik yaptığı dönemlerden kalma bir hüzün olmalıdır.
 
Esasen Konya’da o dönemlerde söz sahibi olmuş âşıklarına bakarsanız ve Sakman’ın okuduğu türkülerdeki güçlü mısraların da Sakman’ın şiirlerinde etkili olduğunu varsaymamız mümkündür. Geçmişte şiirin hayatımızdaki yoğun rolü de bu etkiyi getirmiş olmalıdır.
 
Mazhar Sakman, ilk gençlik yıllarında Konya Muallim Mektebi’nde öğrenci olduğu dönemlerde beğendiği şairlerin şiirlerini yazdığı bir defter arşivimizdedir. Bu şahsi cönk bile onun edebiyat tutkusunu açıklar gibidir. Eski Türkçeyle kaleme aldığı bu cönkte dönemin şairlerinin şiirleri yer almaktadır. 1931 tarihinde yazılmaya başlanan 55 sayfalık cönkün son sayfasında da Latin alfabemiz yer almaktadır.
 
Sakman’ın ulaşabildiğimiz şiirleri çok fazla değildir; tıpkı o da annesi Vesile Sakman’ın şiirleri gibi yazıdan ziyade sözlü kültürün bir parçası olarak büyük bölümü kaybolmuştur. Elimize ulaşan şiirleri dostlarının gazete köşelerinde yayımladıklarından ibarettir. Ayrıca kendi el yazısıyla dostlarına hediye ettikleri dörtlükler ile yakın dostu Hattat Hüseyin Öksüz’ün talebelik dönemlerinde yazdığı bir dörtlük ve nihayet mezar taşına yazılmasını vasiyet ettiği bir dörtlük vardır.

Selçuk Es'in Büyük Konya Ansiklopedisi'ndeki Mazhar Sakman maddesi...

 
Merhum Selçuk Es’in Yeni Konya gazetesinde 1972 yılından itibaren yayımladığı dört adet koşma ile yine merhum Es’in Yeni Konya gazetesinde tefrika ettiği Büyük Konya Ansiklopedisi’nde bir dörtlüğü vardır.
 
28.7.1972 tarihinde Büyük Konya Ansiklopedisi’nde Sakman’ın kısa bir biyografisine yer veren Es, kendisinin de hasbelkader kanun çalması yönüyle de Sakman’dan övgüyle bahsederken “iyşü işret düşkünlüğü” nedeniyle zaman zaman sıhhatinin bozulduğundan da bahsetmiştir.  
 
“Mazhar Sakman’ın oldukça zengin bir söylediği koşma, divan ve semailerden müteşekkil eserleri olup aşağıdaki koşma da bir hatıra olarak kendisi tarafından Ansiklopedimize gönderilmiştir, aynen sunuyor teşekkürlerimizi bildiririz:“ şeklindeki açıklamasından sonra bir dörtlüğüne yer vermiştir. Koşmanın tamamı ne yazık ki mevcut değildir. Dörtlük şöyle:
 
Görmedi Dünya’da vefayı Mazhar,
Açılsın gönlümüzde eyyamı bahar.
Çok söyledim canan, darılma zinhar,
Meram bağlarında gezdirdin beni.

Selçuk Es'in şiirleri yayımladığı Yeni Konya gazetesinin kupürü.

 
Selçuk Es tarafından Yeni Konya gazetesindeki Sohbetler isimli köşesinde 15 Kasım 1972 tarihinde “Mazhar Sakman ve iki koşması” başlıklı makalesinde Sakman’ın sanatından övgüyle söz ettikten sonra “İstanbul Türk Folklor Araştırmaları dergisinde yirmi yıl evvel yayımlanmış bir koşması ile bu yılki ramazan içerisinde bizzat göndermek lütfunda bulunan sofiyane son koşmasını aşağıda meraklılara sunarken Ulu Tanrıdan cümleten uzun ömürler temenni eder muvaffakiyetler dilerim” şeklinde yazdıktan sonra aşağıdaki iki koşmayı yayımlamış.
 
 
ESKİ KOŞMASI
 
Mihnetli dünyanın türlü gamine,
Acap sözden sazdan fayda olur mu?
Ayrılığın koru değse semine;
Acap sözden sazdan fayda olur mu?
 
Diyar diyar, gurbet ile çıkarsak;
Düşmanlardan ıraklara kaçarsak;
Han bulamaz sokaklarda yatarsak;
Acap sözden sazdan fayda olur mu?
 
Yavrularım ardım sıra ağlaşır;
Babam nerelerde diye söyleşir;
Gün olur da kuzu gibi meleşir;
Acap sözden sazdan fayda olur mu?
 
Sükûnu yok buraları nideyim;
Sazı alıp yedi dağa gideyim;
Ahvali belirsiz nasıl ideyim;
Acap sözden sazdan fayda olur mu?
 
Uzaklardan ben bir haber alamam;
Pek dardayım daha fazla duramam;
Murad itsem yollarını bilemem;
Acap sözden sazdan fayda olur mu?
 
Gurbete gönderdim üç satır yazı;
Bu yıl şöyle böyle geçirdik yazı;
Mazhar’a söyletir gel bazı bazı;
Acap sözden sazdan fayda olur mu?
 
 
SOFİYANE KOŞMA
 
Eğer lafzı Celal vird eylersen,
Ki ukbada kâşane daha neler var,
Ol Muhammet Mustafa’yı serd’eylesen,
Şiricde [sırıç] ne umhane daha neler var.
 
Oku evvel bilirsen ahdı atiki,
Fehmet ol zeman nebi’i hadiki,
Ahir zaman mürseli, nebi sadiki,
Ahdi cedidi refahgâh daha neler var.
 
Ketebi ilahîyi tasarru et,
Esmai ilahiyi tecbit et,
Elkabı Muhammediyi teşbiye et,
Tefsiri hadiste daha neler var.
 
İkra eyledi Hallaki cihan,
Ta’at üzre ümmi süruru cihan,
Ecmainle yarlığa halimiz pünhan,
Ol yevmil’mev’udda daha neler var.
 
Habibi Ekrem nebi’i füyuzat,
Deriğ etme hatırdan saat, be saat,
İs’lar’de eylerim her dem münacat,
Mazhar gibi aciz daha neler var.
 
Elfakir Havace Mazhar
10 Ramazan 1392

Bir başka şiirin kupürü.

Merhum Es yine aynı köşesinde 21 Mart 1973 tarihli “Mazhar Sakman’dan bir koşma” isimli yazısında ise şu şiire yer veriyor. Şiirde merhum Es’e daha önceki makalesinde iyşü işret düşkünlüğünü yazdığı için bir göndermede de bulunuyor Mazhar Sakman:
 
KOŞMA
 
Ey hasnayi âlem incittin beni,
Sitemlerin sinede rahneler açar.
Değişmem cihana gayşettin beni,
Bu cevrin dilimde, naleler açar.
 
Seyragâh âlemin bir garip aciz,
Dil hastasıyım elzem bir tabib naçiz,
Derdime deva ol ev tayyip’pekiz,
Lâkaydın derunda yâreler açar.
 
Bilvefadır herkes kelâmı bilmez,
Cehle garkolmuş allâmı bilmez,
Onbeş yıl gurbette selâmı bilmez,
Bu ham akatin çeşmimde zareler açar.
 
Nuş edelim bade, nereye varılır,
Hoca demkeş diye Selçuk’bey darılır,
Efganıma yavrular, boynuma sarılır,
Peymane hayalimde kareler açar.
 
Akdara murikim sermest gezerim,
Alâmdan mahzuzum bi basir sezerim,
Hakka müteveklilim bihaber ezerim,
Dilârat’ın ömrümde pazeler açar.
 
Söyleyemem bir dahi ben bu sözleri,
Enini iftirakım şehlâ gözleri,
Affeyle Kibriya illâ bizleri,
Mazhar’ın kalbinde nureler açar.

Mazhar Sakman'ın Münacaat'ının yayımlandığı gazeteni kupürü...

Yine Yeni Konya gazetesinin 28 Temmuz 1973 yılında yayımlanan nüshasında Selçuk Es’in “Düşünce Alanı” isimli köşesinde Mazhar Sakman’dan bir münacaat başlıklı makalesinde “Üstadın bana göndermek lütfunda bulunduğu (Cenabı lemyezele koşma tarzında Münacaat) başlıklı yazısını Yeni Konya okurlarına sunarken Folklör meraklılarına da bir doküman vermiş olacağım kanısındayım” dedikten sonra aşağıdaki şiiri yayımlıyor. Mısralar arasında yağmur dilekleri göze çarparken o yıl Konya’da bir kuraklık yaşandığına işaret ederken ailevi nedenlerle evlatlarından da ayrı kaldığını vurguluyor.
 
MÜNACAAT
 
Ey feyyazı mutlak, ey bari hüda,
Rahmetinden bizi mahrum buyurma,
Ger yevm’i mevud’da kalırsak cüda,
Halk içinde bizi mahzun buyurma.
 
Heft’ü cihana sığmaz pür isyanımız,
Kaf dağı misali; pür nisyanımız,
Na’beca tevildir pür nesvanımız,
Bizi germekten makrus buyurma.
 
Hasret oldu suya cihadat bile
Mağfiret dilemek, pek kolay dile,
İnsanlarınşimdi ef’alı bile,
Ger narında bizi efzun buyurma.
 
İhsanını bekler gökte gözümüz,
Bir günahkârız heman siyah yüzümüz,
Tesin etmez cehle sözümüz,
Şarabı Kevser’den mahrus buyurma.
 
Yağmur diye ağlar, koyun kuzular,
Rabbın gazabından ciğer sızılar,
Hıfz buyur halik kara yazılar,
Bizleri ihra’ra makruz buyurma.
 
Musallaya çıktık üç gün üç gece,
Yalvardık Kebir’ya’ya söyledik hece,
Nadan kelâm bilmez ey naçiz noca,
Penhanından bizi mahzun buyurma.
 
Kar’a hasret kaldı ol yüce dağlar,
Susuzluktan kurudu bahçeler, bağlar,
Bu efgân ve kıhıt ciğerim dağlar,
Yarab bizi rahmetinden mahzun buyurma.
 
Zinhar kelâmları sazla söylerim,
İhra’ya meylim var dehri neylerim,
Gurbette yavrular, gönül eylerim,
Eltafından bizi mahzun bırakma.
 
Garip MAZHAR der ki çokça biz azdık,
Sözümüz arife, ol ol cihet yazık,
Ebucehil gibi kuyumuz kazdık,
Bab’ı hacette’yiz maksur buyurma.
 
17 Nisan 1973
Elfakir pür taksir havace
Mazhar

Eski Türkçeyle Mazhar Sakman'ın kendi el yazısıyla yazdığı dörtlük.

Elimde bir kağıda yazılmış bir dörtlük var. Babam kendi el yazısıyla eski Türkçeyle yazmış ve hatıra olsun diye vermiş. Sanırım yazdığı dostu da bana vermiş, kim olduğunu hatırlamıyorum ama üzerinde 18.4.1991 tarihi var. Kâğıdın arka yüzünde ise dörtlüğün Türkçesi yer alıyor:

Aynı dörtlüğün Türkçesi...

 
Meskenim dağlar başı seyrana hacet kalmadı
Nuş ittim dolu ağu dermana hacet kalmadı
Müstekârdır tabiban lailaç Hoca Mazhar’a
Hayfa ki uhibban lokmana hacet kalmadı
Elhac Mazhar
 
Söz konusu şiiri, şehrimizin dünyaca ünlü hattatı Hüseyin Öksüz’e de vermiş ve Sayın Öksüz’ün talebelik dönemlerindeki yazmıştır. Bir dönem Hüseyin Öksüz’e talebe olmakla onurlanan kızım Şule’nin evindeki en nadide köşesinde hatıraları canlandırmaktadır.  

Hattat Hüseyin Öksüz'ün talebelik dönemlerinde hat ile yazdığı Mazhar Sakman'ın dörtlüğü.

 
Şiirlerimin bu dörtlükten sonra hükmü kalmamıştır. Bunca yıldır yazdığım şiirlerde böylesine bir duygu ve anlatım yakalayamamış olmanın hüznü beni yakarken, bu dörtlüğü söyleyenin babam olması hüznümü artırmalı yoksa azaltmalı mı, bilemedim…
 
Dörtlükte merhum Sakman’ın nasıl bir düş kırıklığı içinde olduğunu ve hüznünü hissetmemek mümkün değil. Dörtlüğün yazılı olduğu pusulanın üzerindeki tarihi baz alırsak vefatından üç yıl önce 81 yaşında yazdığını varsayabiliriz. Bu muhteşem dörtlükte anlatılanları tasvir etmek benim için duygusal açıdan oldukça zor. Dünyadan bu kadar soğutan neydi babamı bilmiyorum ama oturakların meşhur sarı oğlanı nasıl bir üzüntüye kapılmış ki bu mısraları adeta bir ilaç gibi terennüm etmiş.
 
Dağlar başını mesken tuttuğunu, derin bir yalnızlık içine gömüldüğünü ve artık dünyayı seyretmenin bir anlamının olmadığını söylüyor ve zehir içtiğini, dermana ihtiyacının kalmadığını belirtiyor. Dörtlüğün devamında hüzünlerinin, hayal kırıklıklarının kronik hale geldiğini belirterek tabiplere sesleniyor ve artık ilacın kâr etmeyeceğine işaret ediyor. Dostlarından da bir vefa görmemiş olmalı ki onlara da sitem ederek Lokman Hekim’e bile gerek duymadığını söylüyor.
 
Geçmişin ihtişamlı günleri aklına gelmiş olmalı… Dolu dolu yaşanmış bir ömrün sonunda yalnızlığın ne olduğunu en çok sanatçı ruhlu insanlar bilirler. Babam da böyle hüzünlü bir günde bu dörtlüğü yazmış olmalı. O yıllarda birlikte yaşamamıza rağmen ne bu dörtlükten haberim oldu ne de babamın hüzün dolu yalnızlığından… Kendime çok kızıyorum ama umarım ki şiirlerini yayımlamam vesile olur da beni affeder…
 
Bu dörtlükle ilgili olarak daha önce yazdığım bir makalede de şiir ayrıntılı olarak incelenmiştir. Okumak isteyenler için link: https://tahirsakman.blogspot.com/2022/10/meskenim-daglar-basi.html
 
Genel olarak baktığımız zaman ağdalı bir Osmanlıca ile kaleme alınan şiirlerdeki dini duyguların yoğunluğu hemen göze çarparken mahlas olarak Mazhar’ı seçmiştir.
 
7 Eylül 1994 yılında babam sır oldu… Babam son günlerinde şehrimizin önemli müzisyen ve bestekârlarından Timur Alpsakarya bana bir kağıt getirdi. Kâğıtta bir dörtlük yazılıydı ve bu dörtlüğün mezar taşına yazılmasını vasiyet etmiş:

 
Ol kadar mağmum seng-i mezârım acep nedendir
Şu hâk içre metfun olmuş yatan cânip bedendir
Sorma zâir pür melâl hâlini Hoca Mazhar’ın
Râh-ı ebediyete zâr ü zâr ağlayıp gidendir
 
(Mezar taşım neden üzüntülüdür, toprağa gömülen garip bedendir, sorma ziyaretçi Hoca Mazhar’ın üzüntülü halini, ağlayarak ebediyete gidendir.)

Tahir Sakman, babası Mazhar Sakman'ın Üçler Mezarlığı'ndaki kabri başında

 yıl 1999...

 
Her ne kadar babaannemin ve babamın duygu yoğunluğunu ve kalitesini yakalayamamış olsam da ailemizin şiir geleneğini sürdürmek de bana kaldı. Abim Vedat Sakman, babamın müzisyen genlerini şarkılarıyla sürdürürken, kız kardeşim Vesile de ressam olarak sanatın bir başka dalında çalışmalarını sürdürmektedir.
 
Biz Sakman ailesi olarak şehir kültürüne olan hizmetimizin boşa gitmediğini görmenin kıvancını yaşıyoruz. Gelecek kuşaklardaki olası Sakmanların da bu yolda yürümesi en büyük temennimizdir.
 
TAHİR SAKMAN